به گزارش پایگاه خبری «عصر معدن» به نقل از  صدا و سیما، چهار شرکت بزرگ تولیدکننده شمش آلومینیوم کشور از ابتدای فروردین تا پایان آبان‌ماه مجموعاً 411 هزار و 351 تن شمش تولید کردند. این میزان در مدت مشابه سال 1403 برابر با 400 هزار و 425 تن بود.

هرچند این میزان رشد تولید خیلی قابل توجه نیست، اما باتوجه به شرایط کشور در 8 ماه گذشته از جمله جنگ 12 روزه، ناترازی برق و مشکل تامین سوخت ماشین آلات معدنی و همچنین تحریم‌های بین المللی صنعت آلومینیوم، می‌توان به رشد بیشتر این صنعت امیدوار بود.

در حال حاضر ظرفیت اسمی تولید شمش آلومینیوم اولیه کشور به حدود 767 هزار تن در سال رسیده است؛ اما میزان تولید واقعی معمولاً کمتر از این مقدار بوده است. در سال 1403 تولید آلومینیوم اولیه ایران 593 هزار تن بوده که نزدیک به نیمی از آن جهت تامین مواد اولیه و ملزومات صنعت صادر شده است.

براساس سنجه عملکردی ماده 47 قانون برنامه هفتم پیشرفت، ظرفیت تولید شمش آلومینیوم باید به یک میلیون تن در سال برسد که این میزان تولید، فاصله معناداری تا تحقق اهداف قانون برنامه دارد. طبق سند چشم انداز 1404 صنعت آلومینیوم هم؛ باید تولید سالانه به یک میلیون و 500 هزار تن می‌رسید این در حالیست که کمتر از 4 ماه تا پایان سال 1404 باقی است و هدفگذاری سند، بسیار دور از انتظار است.

تداوم تولید شمش آلومینیوم در گرو تامین مواد اولیه

فرآیند اصلی تولید آلومینیوم در دنیا روش هال-هروت است که فلز آلومینیوم از پودر آلومینا استحصال می‌شود. اصلی‌ترین ماده اولیه برای تولید آلومینا، سنگ معدن بوکسیت است که ایران ذخایر بسیار کم و با عیار نسبتاً پایینی از آن را دارا است. میزان ذخایر احتمالی بوکسیت در ایران حدود 39 میلیون تن برآورد می‌شود که مهم‌ترین منابع آن در جاجرم، کوه بابا، علی‌آباد، تاش، گانو، چک چک، دشت ده شرقی و غربی، دارسینوئه، بلبوئیه و مندون هستند.

بنا بر آمار ایمیدرو، میزان تولید بوکسیت در سال 1403 حدود 796 هزار تن بوده که نسبت به سال 1402 (598.599 تن) حدود 33 درصد رشد داشته، اما این میزان تولید در مقابل نیاز کشور بسیار پایین است. در سال 1403 حدود 16 میلیون و 600 هزار تن بوکسیت به ارزش 3.8 میلیون دلار وارد کشور شده است (برای تولید هر تن آلومینا حدود 2 تا 3 تن بوکسیت نیاز است) که نشان‌دهنده وابستگی شدید صنعت آلومینیوم به واردات است.

رئیس سندیکای صنایع آلومینیوم ایران معتقد است تامین مواد اولیه را چالش جدی این صنعت است چرا که وارداتی است و سنگ بوکسیت به عنوان مهمترین عنصر تولید فلز آلومینیوم به اندازه کافی در کشور وجود ندارد.

آقای هوشنگ گودرزی به نیاز یک میلیون و 400 هزار تنی آلومینا در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید از این میزان فقط 250 هزار تن در کارخانه‌ای در جاجرم تولید می‌شود و یک میلیون و 150 هزار تن وارداتی است.

گودرزی با اشاره به معدن ایران در گینه می‌افزاید این معدن حدود 30 سال پیش خریداری شد و قرار بود بوکیست مورد نیاز برای تبدیل به آلومینا را از این کشور وارد کنند، اما با وجود اینکه هنوز آن معدن در اختیار ایران است هیچ کاری در این زمینه انجام نشده است.

وی با بیان اینکه ایران در میان کشور‌های حاشیه خلیج فارس و غرب آسیا نخستین کشوری بوده که تولید آلومینا را در دهه 40 آغاز کرد می‌گوید هم اکنون دو شرکت آلومینیوم بحرینی و اماراتی بیش از 2 میلیون و 800 هزار تن تولید دارند در حالی که ایران کمتر از 700 هزار تن تولید دارد.

به گفته رئیس سندیکای صنایع آلومینیوم ایران؛ ابوظبی بدون داشتن متخصص و صنعتگر از گینه بوکسیت وارد می‌کند و با کارگران ایرانی و هندی آلومینا تولید می‌کند و در حالیکه صنعتگران آلومینیوم ایران 30 سال منتظر آن هستند ابوظبی با ادامه این روند در حال جذب متخصصان ایرانی است.

آقای گودرزی معتقد است اگر شمش را به جای صادرات با همان قیمت صادراتی در اختیار تولیدکننده داخلی قرار دهیم و تولیدکنندگان را موظف به صادرات پس از تولید کنیم، تولید کننده با هزینه پس از تولید محصول را به فروش می‌رساند و ارز حاصل از صادرات را برمی گرداند و آن را در مواد اولیه، قطعه و ماشین آلات و تجهیزات برای توسعه صنعت هزینه می‌کند در حالی که با صادرات شمش و هزینه‌های جانبی بازار را هم از دست می‌دهیم.

تأمین انرژی دومین چالش اصلی صنعت آلومینیوم

تولید فلزات سنگین از جمله آلومینیوم، نیازمند مصرف بسیار زیاد انرژی است. صنعت تولید آلومینیوم در بخش تولید جهانی به عنوان یک صنعت انرژی‌بر شناخته می‌شود، به طوری که برای تولید هر یک تن آلومینیوم حدود 14 تا 17 هزار کیلووات ساعت برق مصرف می‌شود. این میزان مصرف انرژی نشان‌دهنده هزینه نسبتاً بالای تولید این فلز است. مقدار دقیق مصرف برق ممکن است بسته به کارایی کارخانه و فناوری‌های استفاده شده (مانند استفاده از الکترود‌های پیشرفته و بهینه‌سازی فرآیند) کمی متفاوت باشد.

در سال‌های اخیر، به‌خصوص در سه الی چهار سال گذشته، یکی از مشکلات اصلی و اساسی کشور بحث ناترازی انرژی بوده که این موضوع، بسیاری از صنایع از جمله صنعت آلومینیوم را با مشکلات زیادی در تولید مواجه کرده است. دیگ‌های تولید آلومینیوم به گونه‌ای هستند که در صورت خارج شدن از مدار به دلیل قطعی برق، بازگرداندن دیگ‌های آسیب دیده به مدار تولید، هزینه بسیار زیادی را بر صنعت آلومینیوم تحمیل می‌کند.

براساس ماده 4 قانون مانع زدایی از توسعه صنعت برق، صنایع انرژی بر مکلفند حداقل 9 هزار مگاوات نیروگاه حرارتی و هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر و پاک تا پایان سال 1404 از محل منابع داخلی صنایع مذکور احداث کنند در غیر اینصورت بعد از 1404 درصورت کمبود برق این صنایع در اولویت قطع برق خواهند بود. همچنین، استفاده از فناوری‌های پیشرفته و جدید به منظور کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری تولید نیز از راهکار‌های دیگر برای رفع مشکل تأمین انرژی صنعت آلومینیوم است.

تحریم‌های بین‌المللی سومین چالش صنعت آلومینیوم

صنعت آلومینیوم ایران در چند مقطع مختلف مورد تحریم قرار گرفته، اما یکی از مهم‌ترین موارد مربوط به تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده در سال 2019 است. در ماه مه 2019 (اردیبهشت 1398)، دولت آمریکا به طور رسمی صنایع فلزات ایران شامل فولاد، آلومینیوم، مس و آهن را تحریم کرد. با توجه به این موضوع، کشور‌های صاحب فناوری، حاضر به فروش قطعات و تجهیزات صنعتی به کارخانه‌های آلومینیوم نیستند که این مسئله باعث اختلال در تامین مواد اولیه و فروش محصولات تولیدی و همچنین بروز برخی مشکلات مانند اختلال در خط تولید و از دست رفتن ناگهانی کیفیت آلومینیوم تولیدی در این صنعت شده است. با این وجود شرکت‌های دانش بنیان و واحد‌های تحقیق و توسعه توانسته‌اند به دستاورد‌های بزرگی در زمینه تامین تجهیزات و بومی سازی خط تولید آلومینیوم برسند و تا حدودی بر چالش‌ها غلبه کنند.